Zero śmieci - nowa jakość gospodarowania odpadami

Wstęp

Idea „zero śmieci” opiera się na zasadzie „zero marnotrawstwa” i nie jest kwestią nową. Uprzemysłowienie i rzeczywistość konsumpcyjna jest zjawiskiem stosunkowo młodym. Pokolenie ludzi starszych jeszcze doskonale pamięta zwyczaje gospodarowania odpadami, które panowały przed upowszechnieniem plastiku i innych tekstyliów szkodliwych dla zdrowia i środowiska.

Ponadto, koncepcja eliminacji odpadów opakowaniowych wyrabia nie tylko silną wolę, aby żyć zdrowo, tanio i ekologicznie. Rozwija także asertywność, uwrażliwia na fałszywą proekologię często stosowaną w marketingu opakowań (green washing) oraz podnosi odporność na iluzję jakości życia, promowaną w reklamach. Istnieje wiele opinii na temat tego, czy obecnie można żyć nie generując śmieci. Choć jest to zadanie trudne, w dużym stopniu ich objętość da się zredukować poprzez eliminację odpadów opakowaniowych, których wyrzucamy najwięcej. Proponowana metoda „zero śmieci” pokazuje, w jaki sposób tego dokonać.

Jeżeli nie ma odwrotu, nie ma też drogi naprzód

Handbuch fur bessere Zeiten

§  Istota koncepcji „zero śmieci”

Esencją idei „zero śmieci” nie jest minimalizacja generowanych odpadów, tylko nie odkładanie ich wcale. Jeszcze niespełna pół wieku temu, kupowano żywność wyłącznie na wagę i pakowano w papier lub inne naturalne surowce takie jak szkło, bawełna czy len. Pokolenie obecnych trzydziestolatków pamięta mleko, a nawet coca-colę w szklanych butelkach zwrotnych. Także w dzisiejszych czasach, sumiennie zarządzane, oszczędne gospodarstwa kompostują odpady i nawożą nimi ziemię za darmo, co znacznie korzystniej od chemicznych preparatów działa na glebę, rośliny oraz żywiące się nimi istoty żywe. Choć z mapy przedsiębiorczości znikają zakłady szewskie, kaletnicze czy zegarmistrzowskie, renesans przeżywa tradycja naprawiania zepsutych przedmiotów. W modzie jest ponowne wykorzystywanie pozostałej z nich części materiałów nadających się do użytku, na przykład w celu stworzenia lub uzdatnienia czegoś innego. Obecnie są to usługi często dostępne na zamówienie i mogą kosztować znacznie więcej, niż wyceniano je dawniej. Niestety ludzkość musi przejść przez falę iluzorycznej wygody, aby z czasem docenić długofalowe zalety starych, dobrych rozwiązań w harmonii z naturą.

Na rysunku poniżej przedstawiono niektóre z podstawowych zasad idei „zero śmieci”. Każdy człowiek może podchwycić tę inspirację i dostosować do indywidualnych potrzeb.

Rys.1. Zasady koncepcji „zero śmieci” w gospodarstwie domowym

Źródło: opracowanie własne na podstawie [2] [9]

Łatwo zauważyć, że podejście zilustrowane powyżej graficznie, skłania do refleksji nad kierunkiem obecnej polityki produkcji i jej roli w kształtowaniu ogólnej jakości życia, oraz nad sensem bezkarnego marnotrawstwa. Wyrzucanie przedmiotów, które da się naprawić wynika z faktu, że taniej można kupić nowe, co wcale nie oznacza, że lepszej jakości. Brak również racjonalnego uzasadnienia dla stosowania opakowań bezzwrotnych, jednorazowych lub takich, którym ciężko ofiarować „drugie życie”. 

Być może obecną sytuację nadprodukcji plastikowych opakowań, których pełne są supermarkety, rozwiązałoby wprowadzenie obowiązku przyjmowania ich z powrotem do recyklingu przez przedsiębiorstwa, które je wytworzyły, pod groźbą bardzo wysokich kar. Prawdopodobnie gdyby istniał taki przepis, przedsiębiorstwa zaczęłyby poszukiwać alternatywnych rozwiązań opakowaniowych, a może nawet sukcesywnie przestawiłyby się na surowce wtórne takie jak papier i szkło. 

Jeśli musisz zamówić jedzenie na wynos, poproś aby nie pakowano dodatkowo plastikowych sztućców, naczyń i serwetek. W domu lub w stacjonarnym miejscu pracy zazwyczaj są pod ręką. Planowanie zakupów pomaga zapobiegać nadmiernym wydatkom oraz wyrzucaniu nadwyżek jedzenia lub kosmetyków, które zepsuły się zanim zostały zużyte do końca. 

Nie ulega wątpliwości także wyższość świeżych produktów nad mrożonymi, opakowanymi i zawierającymi substancje regulujące termin przydatności do spożycia lub użytku. Plastikowe torebki „jednorazówki” rzadko można powtórnie wykorzystać z uwagi na nietrwałość, toksyczność i nieestetyczny wygląd. Kwestią osobistego wyboru pozostaje, czy mając tę wiedzę, wolimy dalej pozostać konsumentami nie przykładającymi wagi do racjonalnego gospodarowania zasobami. Ignorancja ta jest wynikiem ogólnie niskiej świadomości na temat rzeczywistego wpływu takiej postawy na własne zdrowie i kolejnych pokoleń ludzi. W myśl Antione Saint- Exupéry, „ziemi nie dziedziczymy po naszych rodzicach, lecz pożyczamy ją od naszych dzieci”. 
Świadomość oddziałuje także na sposób, w jaki kształtują się powszechne zwyczaje, a przez co również kondycja środowiska naturalnego. Przeciętna rodzina generuje od około kilku kilogramów odpadów opakowaniowych tygodniowo (czasem nawet do kilkunastu) [1]. Takie ilości śmieci można zredukować w łatwy, przyjemny i ekonomiczny sposób. Kluczem do sukcesu jest zaangażowanie w dobroczynne działania na rzecz harmonii z naturą. Stanowi ono motywację dla zachowania silnej woli, aby podnosić realną jakość swojego życia i otoczenia poprzez rezygnację z nawyków szkodliwych dla zdrowia.

§  Identyfikacja odpadów opakowaniowych i redukcja według „zero śmieci”

W literaturze przedmiotu istnieje wiele poradników zagranicznych, jednak oprócz inicjatywy „Projekt zero śmieci” [5], ciężko znaleźć kompendium wiedzy w języku polskim.

W tabeli poniżej zilustrowano podstawowe wyzwania, które napotkamy w kuchni, łazience i biurze. Podzielono je na kategorie i sprawdzone pomysły na rozwiązanie w myśl filozofii „zero śmieci” i harmonizacji z naturalnym prawem.

Tab.1. Identyfikacja wizualna odpadów opakowaniowych według systemu „zero śmieci”

	UNIWERSALNE ROZWIĄZANIA W DUCHU IDEI „ZERO ŚMIECI”
WYZWANIA	KUCHNIA	ŁAZIENKA	TOALETA	BIURO/ATELIER
	przechowywanie żywności	środki czystości/dezynfekcja	higiena osobista	odpady papiernicze i elektro śmieci
ROZWIĄZANIA	-   woreczki lniane lub bawełniane na warzywa i owoce, pieczywo, wypieki, zioła; -   pojemniki szklane na napoje, oliwę z oliwek, oleje, przyprawy, suplementy diety.	-   szklane pojemniki na detergenty i kosmetyki, -   pojemniki z wikliny, drewna, itd.; -   lniane worki np. na brudną bieliznę -   warto regularnie sprzątać zgodnie z kalendarzem biodynamicznym; -   soda oczyszczona i ocet doczyszczą każdy brud i plamy.	-  najlepsza pasta do zębów to ajurwedyjska mieszanka oleju kokosowego lub oleju z gorczycy + kurkuma; -  uniwersalny płyn do mycia ciała/naturalne mydełka; -  naturalny szampon to soda oczyszczona lub żółtko; -  najlepszą maseczkaę do włosów można zrobić z glinki białej i ziół; -  uniwersalny balsam do ciała to olej kokosowy, masło shea, masło kakaowe, itd.	-  pomyśl, czy koniecznie musisz to wydrukować; -  toksyczne zakreślacze można wymienić na kredki ołówkowe; -  zamiast karteczek    i notesików – alert w tel., notatka na laptopie, itd.; -  kupuj ebooki zamiast drukowanych książek; -  pomyśl o minimaliz-mie w aranżacji przestrzeni pracy.
	podział śmieci  na kompost, makulaturę, szkło, papier, plastik i puszki pomoże zobaczyć ile śmieci naprawdę wytwarzasz	naturalne odświeżacze powietrza na bazie olejków eterycznych zamiast toksycznych sprayów drogeryjnych	golenie się wychodzi z mody, jednak w razie konieczności – tradycyjna brzytwa, maszynka elektryczna, salon urody lub golibroda wyjdą na przeciw twoim pragnieniom	pomyśl, jak w twojej działalności można zredukować ilość odpadów i wyeliminować szkodliwe substancje np. kleje, farby, chemikalia.

Źródło: opracowanie własne na podstawie [2] [3] [9] [10] [15]

Powyższa tabela porządkuje wiedzę na temat podstawowych zasad postępowania z odpadami, w tym opakowaniowymi. Stanowi także przydatne narzędzie, które może zainspirować polskie społeczeństwo do większej troski o recykling oraz pomysłowość w jaki sposób śmieci nie generować wcale [14].

Mistrzami metody „zero śmieci” są Szwedzi, którzy importują odpady, ponieważ wytwarzają ich zbyt mało, aby zapewnić wystarczającą ilość do przetwórstwa m.in. jako biopaliwa [13]. Japończycy inwestują w selekcję i przerób odpadów opakowaniowych oraz utylizację poselekcjonowanych śmieci [7]. Duńczycy tworzą całe samowystarczalne eko wioski [12]. Można w tym dostrzec źródło zysku oraz niszę i szansę wyjścia z impasu dla przedsiębiorstw poszukujących efektywnej transformacji systemowej [5].

W Polsce taka racjonalizacja jednak nie zachęca społeczeństwa na skalę powszechną do prawidłowej segregacji lub wręcz braku generowania śmieci. Większość ludzi żyje w iluzji, że skoro i tak muszą płacić za utylizację odpadów, to mają usprawiedliwienie, aby je generować. Świadomość przekładająca się na zmianę podejścia wzrośnie, jeżeli ich czas i wysiłek włożony nie tylko w selekcję, ale przede wszystkim w indywidualną zmianę postawy w kierunku harmonii z przyrodą, opłaci się w doraźny sposób. Kto uczciwie zadba o poprawę jakości życia wiedział będzie, że nie istnieje bardziej efektywny system oszczędności i zapobiegania chorobom. Sama eliminacja chemii przemysłowej poprzez rezygnację z toksycznych opakowań, w których przechowuje się przetworzoną żywność, gwarantuje poprawę zdrowia, mniej wydatków na lekarzy, leki i inne zobowiązania, które ludzie obecnie ponoszą przez śmieciowe jedzenie oraz zaśmieconą kulturę organizacji życia.

Mocnym filarem sprawności takiej filozofii są niewątpliwie liczne korzyści. Z jednej strony wymóg rezygnacji z żywności przetworzonej pozytywnie wpływa na codzienną dyscyplinę odżywiania, z drugiej zaś, na ekonomiczność oraz społeczny wymiar dobroczynny w służbie jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń [11].

§  Korzyści ze stosowania idei „wolny od śmieci”

Trudno zliczyć korzyści wynikające ze zmiany podejścia do organizacji życia w myśl idei „zero śmieci”. 

Do podstawowych, wymiernych korzyści ekonomicznych i osobistych zaliczyć można:

-     oszczędność czasu spędzonego na zakupach i pieniędzy (kupowanie z listą produktów, które są potrzebne pozwala uniknąć nabywania rzeczy zbędnych, przereklamowanych i uodparnia na perswazję marketingową),

-     zdrowsze odżywianie – żywność sprzedawana bez opakowań zazwyczaj jest nieprzetworzona i bardziej organiczna, wówczas ryzyko zakupu produktu niezdrowego zostaje mocno ograniczone,

-     zdrowszy tryb życia – eliminacja kontaktu z toksycznymi materiałami, właściwa dieta oraz kultura codziennej higieny osobistej i w gospodarstwie domowym,

-     wzrost asertywności – konieczność podejmowania decyzji ekologicznych w trosce o własne zdrowie i środowisko naturalne wymaga czujności, konsekwentnej postawy w obronie prozdrowotnych przekonań oraz stabilizuje poczucie własnej wartości,

-     wzrost świadomości proekologicznej pozbawionej hipokryzji – odporność na  „greenwashing” jako pseudoekologiczne zabiegi stosowane w sprzedaży [4],

-     satysfakcja – życie, które nabiera nowej jakości daje poczucie szczęścia oraz spełnienia nie tylko z powodu dbałości o ekologię, ale przede wszystkim z uwagi na drastyczną poprawę kondycji fizycznej i psychicznej po eliminacji chemii przemysłowej,

-     przyczynek do przyszłościowych zmian w ustawodawstwie, które powinno zabronić produkcji opakowań, które nie nadają się do recyklingu lub nałożyć na przedsiębiorstwa je produkujące obowiązek przyjmowania z powrotem takich odpadów opakowaniowych do ponownego przetwórstwa.

Powyższe wyliczenie brzmi zdecydowanie zachęcająco, aby spróbować własnych sił w reorganizacji codziennych nawyków żywieniowych, konsumpcyjnych i innych.

Dodatkową korzyścią może być rewizja własnych przekonań i zwyczajów, do której zmusza podążanie ścieżką „zero śmieci”. Pamiętajmy, aby traktować siebie łagodnie i z akceptacją spojrzeć na błędy przeszłości. To normalne, że wraz z implementacją nowych idei pojawią się indywidualne potrzeby i sytuacje, na które dopiero trzeba znaleźć optymalne rozwiązanie.

To jest także zachęta i ciekawa perspektywa dla nowoczesnej przedsiębiorczości z branży opakowalnictwa, aby tworzyć wizję przyszłości niezaśmieconej, zdrowej oraz harmonijnej z przyrodą. Istnieje coraz większe zapotrzebowanie na opakowania całkowicie naturalne, trwałe i zwrotne. Pierwsze punkty usługowe i markety „zero śmieci” w Polsce, w których można zaopatrywać się „na wagę”, rozwijają się np. we Wrocławiu. Coraz więcej ludzi w całej Polsce poszukuje bezopakowaniowych stoisk, w których mogliby swobodnie robić zakupy bez konieczności nabywania zbytecznych siatek i plastikowych kontenerów. Wiele osób próbuje nawiązać kontakt z rolnikami, aby przekazywać odpadki kompostowe, które ciężko utylizować mieszkając na miejskim osiedlu. Wykonanie domowego kompostownika na balkonie lub w piwnicy wymaga wysiłku, ale jest możliwe [9]. Budując dom lub przebudowując mieszkanie, można skorzystać z oferty toalet kompostowych, czy „roślinnych maszyn” do oczyszczania wody [16, 18].

§  Pułapki podejścia „zero śmieci”

Idea „zero śmieci” spotyka się także z krytyką, dzięki której można wypracować zrównoważone podejście do problemów generowania odpadów. Wśród komentarzy internautów do artykułów ukazujących się na ten temat, najczęściej można spotkać wątpliwości dotyczące tego, czy oszczędzając na jednym aspekcie nie powodujemy nadwyżek odpadów w innym. 
Dla części odbiorców podejście „zero śmieci” jawi się zupełnie abstrakcyjnie i nie wyobrażają sobie, w jaki sposób można „terroryzować” siebie oraz innych podobnymi pomysłami.

§  Podsumowanie

Świadomość grupowa powoli dąży ku zmianie podejścia do życia na bardziej projakościowe ekologicznie, przyjazne człowiekowi i środowisku naturalnemu. Obecnie podejmowanych jest wiele inicjatyw tego typu na całym świecie, jednak aby trwała zmiana zakorzeniła się powszechnie w społeczeństwach, potrzeba jeszcze więcej aktywności na rzecz filozofii „zero śmieci” oraz innych działań mających na celu transformację cywilizacyjnych zwyczajów w kierunku harmonizacji z prawem naturalnym.

§  Wnioski

1.     Koncepcja „zero śmieci” w doskonały sposób wpisuje się w ideę tworzenia bioarchitektury przyjaznej harmonijnemu rozwojowi człowieka w zgodzie z naturą.

2.     Korzyści ekonomiczne, społeczne, prozdrowotne i proekologiczne ze stosowania filozofii „zero śmieci” znacznie przewyższają wysiłek, jakiego każdy człowiek może indywidualnie dokonać, aby poprawić jakość swojego życia oraz jakość wizualną najbliższego otoczenia.

3.     Warto skorzystać z dostępnej wiedzy i doświadczenia organizacji życia według idei „zero śmieci”, aby w procesie samodoskonalenia odnaleźć własną metodę redukcji odpadów w sposób przyjemny, skuteczny i satysfakcjonujący.

4.     Zmiana podejścia do gospodarki odpadami wynikać musi z głębokiej transformacji świadomości i zwyczajów, nie tylko z powodu selektywnej zbiórki odpadów, ale przede wszystkim z szacunku do natury oraz zasad racjonalnej gospodarki zasobami Ziemi.

5.     Wraz z uprzemysłowieniem przestrzeni wizualnej człowieka, rozwiązania muszą być proste i dopasowane do lokalnych oraz regionalnych potrzeb, pozostając w zgodzie z dynamiką globalnych zmian.

6.     Wraz z przemysłową ekspansją człowieka w przestrzeń wizualną, rośnie konieczność rozwijania kultury bezśmieciowej i wydaje się uzasadniona także w Polsce.

§  Bibliografia

1.     Amato I., 1999, Can we make garbage dissapear?, Time Magazine, 08.11.1999,

http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,992527,00.html

2.     Johnson B., 2013, Zero Waste Home: The Ultimate Guide to Simplifying Your Life by Reducing Your Waste, 2013, Scribner, New York

3.     Connet P.H., 2013, The Zero Waste Solution: Untrashing the Planet One Community at a Time, Chelsea Green Publishing, USA

4.     Kołomańska K., 2015, Gospodarka odpadami opakowaniowymi w zarządzaniu jakością wizualną, Opakowanie 6/2015, Wyd. Sigma Not, Warszawa, s. 76-80

5.     Kołomańska K., 2014, Opakowanie jako element sterowania poziomem jakości wizualnej, Opakowanie nr 12/2014, Wyd. Sigma Not, Warszawa, s. 58-62

6.     Kołomańska K., 2014, Przedsiębiorczość przyszłości i bioarchitektura jakości wizualnej, Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa, nr 8 (775), Wyd. Instytutu ORGMASZ, Warszawa, s. 26-37

7.     Kołomańska K., 2015, Gomi – japoński recykling odpadów opakowaniowych, Opakowanie nr 10/2015, Wyd. Sigma Not, Warszawa

8.     Kołomańska K., Ocena jakości wizualnej w przemyśle spożywczym, Postępy Techniki przetwórstwa spożywczego nr 1/2015, Wyd. Wyższej Szkoły Menedżerskiej, Warszawa, s.158 -165

9.     Kompostownik na balkonie – ekologiczny nawóz za darmo, 2012, Zielona Fala, https://zielonafala.wordpress.com/2012/10/07/kompostownik-na-balkonie-ekologiczny-nawoz-za-darmo/

10.  Korst A., 2012, The Zero-Waste Lifestyle: Live Well by Throwing Away Less, Ten Speed Press, USA 

11.  Singer L., Zero Waste Life, http://www.trashisfortossers.com/

12.  Stenlose South – Ekologiczna wioska, 12.07.2011, portal Rynek Energii Odnawialnej, http://www.reo.pl/stenlose-south---ekologiczna-wioska

13.  Szwecja jest tak ekologiczna, że musi importować śmieci, 09.10.2012,  TVN24,

http://tvnmeteo.tvn24.pl

14.  Święcicka M., 2015, Świat bez śmieci? Poznajcie filozofię „zero waste” i rodzinę, która produkuje słoik odpadków rocznie, www.weekend.gazeta.pl,  

15.  Terry B., 2015, Plastic-Free: How I Kicked the Plastic Habit and How You Can Too, Sky Pony Press, USA

16.  Todd J., http://www.toddecological.com/index.php?id=projects

17.  Werpachowski W., 2011, Podstawy zarządzania w przedsiębiorstwie, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa

18.  Zero Waste Alliance, http://zwia.org/

Warto przeczytać:

https://www.facebook.com/ProjektZeroSmieci

https://www.facebook.com/Odśmiecownia

https://www.facebook.com/groups/samowystarczalni

http://dobrewiadomosci.net.pl/6119-zyjaca-maszyna-oczyszcza-wode